Peştamal mi Peştemal mi?
Yaygın kullanımı ‘’peştemal ‘’ olsa da kelimenin doğru yazımı ‘’peştamal’’ dir.
Türk Dil Kurumu Sözlüğünde tanımı şu şekildedir:
Peştamal
Farsça puştmāl
1. isim Hamamda örtünmek için kullanılan ince dokuma:
“Misafirlere mahsus bir sürü yedek silecek bohçaları peştamalından kesesine kadar hazır durur.” – Refik Halit Karay
2. isim İş yaparken bele bağlanan uzun, geniş dokuma.
3. isim Kadınların başlarına ve omuzlarına örttükleri dokuma:
“Sonra onun da arkasındaki peştamal kan içinde, saçları didik didik, yuvarlandığını gördüm.” – Halide Edip Adıvar
Farsça puştmāl “arka havlusu” sözcüğünden alıntıdır. Farsça puşt “arka” ve Farsça māl “silen” sözcüklerinin bileşiğidir. Osman Hamdi Bey, peştamali Trabzon yöresi köylü kadınlarının giysisi olarak tanıtmış ve “entarinin eteğinin önüne bağlanan tek renkli ipekliden kesilmiş önlük” şeklinde açıklamıştır. Reşat Ekrem Koçu ise peştamal için “bağlanan ve vücudun belden aşağı kısmını örten bez” tanımlamasını yapmıştır. Esnaf peştamali, hamam peştamali ve kadınların sokağa çıkarken örttükleri car peştamaller yani giysilik peştamaller gibi çeşitli peştamal türleri bulunmaktadır.
Peştamalin tarihçesi nedir?
Peştamal en ilkel giysilerdendir. Mısır Medeniyetlerinden günümüze kalan rölyeflerde giyim biçimi, kalçaların etrafına sarılan dört köşe peştamaldır. İnsanlığın başlıca giyim eşyası olarak doğan peştamal giderek hem şekil değiştirmiş hem de çeşitlenmiştir. Osmanlı döneminde esnaf loncalarında bir zanaatı öğrenenler çıraklık ve kalfalığa geçtikten sonra usta olacakları zaman bir peştamal kuşanma töreni düzenlenirdi. Peştamal kuşandıktan sonra artık dükkân açmak isteyen usta tutacağı yerin durumuna göre mal sahibine peştamallık denen bir para öderdi. Doğu Karadeniz bölgesinde feretiko adı verilen el tezgâhlarında tarlada ekilen kenevirin dokunması suretiyle kadınlar tarafından üretilmekteydi.
Peştamal kullanım amacı nedir?
Yöresel dokumalar içerisinde yer alan peştamal sadece örtünme amaçlı değil, zaman içerisinde sosyal hayatın her alanında yer alan bir simge olmuştur. Günümüzde bilinen ve yaygın olarak kullanılan hamam peştamalinin dışında kadınların örtünme amacıyla kullandığı; rengi deseni ve büyüklüğü bölgeden bölgeye hatta ilçeden ilçeye değişen peştamaller bulunmaktadır. Giyim kuşam tarzının zamanla değişmesi peştamallerin öncelikli amacına yönelik kullanımını azaltmışsa da gerek geçmişe duyulan özlem ve kültürel birikimler peştamallerin bir dekorasyon ürünü olarak, gerekse konfeksiyon ürünü olarak kullanılmaya devam etmesine olanak sağlamaktadır.
Peştamal renkli çubuk desenli keten ya da pamuk ipliğinden dokunan , boyu uzun eni 75- 80 cm kadar olan, hamam örtüsü veya plaj havlusu olarak günümüzde kullanılan bir eşyadır. Peştamali erkekler belden aşağı, kadınlar ise koltuk altlarından itibaren kullanırlar. Kadın peştamallerinin enleri daha geniş, kenarları püsküllüdür. Karadeniz Bölgesinde başa bağlanan peştamala keşan denmiş, bele bağlananlara dolay veya dolayık adı da verilmiştir. Kullanım şekline göre bele veya başa bağlanan peştamaller olarak ayrılmışlar, makaslı, püsküllü, delikli ve kara peştamal olarak da türlere ayrılmışlardır. İç Anadoluda kullanılan ve bağlanan peştamallere ise Peşlik denmiştir. Peşlikler bele bağlansa da yünlü ve dokumalı olarak yapılmış dolayık türüdür.
Fota (Futa ) nedir?
Doğu Karadeniz Bölgesi kadınlarının günümüzde bile kullandığı geleneksel giyim eşyası olup, ipekli olanlarına Fota, Futa denilmektedir. Futa, düz zemin üzerinde ince dokumalı, çubuklu olarak dokunan ipekli bir kumaş çeşidi olduğu gibi bu kumaşla yapılmış hamam giysisinin de adıdır. Zengin ve gelişmiş bir hamam kültürüne sahip olan Osmanlılarda futa zenginlerin kullandığı peştamal olarak karşımıza çıkar. Karadeniz bölgesinde kadınların çalışırken kullandıkları peştamallere dolay peştamal veya futa da denmiş fakat bu futalar ipekten yapılmadığı gibi tarlada, bahçede, evde, pazarda önlük olarak kullanılmıştır.